آیه 16 سوره مریم

وَ اذْكُرْ فِي الْكِتابِ مَرْيَمَ إِذِ انْتَبَذَتْ مِنْ أَهْلِها مَكاناً شَرْقِيًّا «16»

بعد از ذكر قصه حضرت زكريا و يحيى، قصه حضرت مريم و عيسى را فرمايد براى اقتداى امت در وظايف طاعت و عبادت به ايشان و آگاهى به معجزه آن حضرت از اخبار به آن:

وَ اذْكُرْ فِي الْكِتابِ مَرْيَمَ‌: و ياد كن اى پيغمبر در قرآن قصه مريم بنت عمران بن ماثان را، و او هميشه در مسجد بيت المقدس مشغول به عبادت بود و به وقت عذر در خانه خاله خود رفتى و بعد از ظهر به مسجد آمدى. وقتى در خانه خاله به غسل محتاج بود، محلى طلب كرد كه از اهل خانه دور تا در آنجا غسل نمايد.

إِذِ انْتَبَذَتْ مِنْ أَهْلِها: چون به گوشه‌اى رفت و منفرد شد از خانه و قوم خود.

مَكاناً شَرْقِيًّا: در جائى كه جانب شرق بيت المقدس بود يا شرقى آفتاب يا شرقى خانه خاله خود. على بن ابراهيم فرمايد: بيرون آمد به طرف درخت خرما «2».

وَ اذْكُرْ فِي الْكِتابِ مَرْيَمَ إِذِ انْتَبَذَتْ مِنْ أَهْلِها مَكاناً شَرْقِيًّا «16» فَاتَّخَذَتْ مِنْ دُونِهِمْ حِجاباً فَأَرْسَلْنا إِلَيْها رُوحَنا فَتَمَثَّلَ لَها بَشَراً سَوِيًّا «17» قالَتْ إِنِّي أَعُوذُ بِالرَّحْمنِ مِنْكَ إِنْ كُنْتَ تَقِيًّا «18» قالَ إِنَّما أَنَا رَسُولُ رَبِّكِ لِأَهَبَ لَكِ غُلاماً زَكِيًّا «19» قالَتْ أَنَّى يَكُونُ لِي غُلامٌ وَ لَمْ يَمْسَسْنِي بَشَرٌ وَ لَمْ أَكُ بَغِيًّا «20»

قالَ كَذلِكِ قالَ رَبُّكِ هُوَ عَلَيَّ هَيِّنٌ وَ لِنَجْعَلَهُ آيَةً لِلنَّاسِ وَ رَحْمَةً مِنَّا وَ كانَ أَمْراً مَقْضِيًّا «21»

ترجمه‌

و ياد كن در كتاب مريم را هنگاميكه كناره‌گيرى كرد از كسانش در جائى از جانب مشرق‌

پس گرفت از برابر ايشان پرده‌اى پس فرستاديم بسوى او روح خودمان را پس متمثّل شد براى او بصورت انسانى درست اندام‌

گفت همانا من پناه ميبرم بخداى بخشنده از تو اگر هستى پرهيزكار

گفت نيستم من مگر فرستاده پروردگارت تا ببخشم بتو پسر پاكيزه‌اى‌

گفت از كجا ميباشد مرا پسرى با آنكه دست نرسانده بمن انسانى و نبودم زناكار

گفت اينچنين گفت پروردگار تو كه آن بر من آسان است و تا بگردانم آنرا علامتى براى مردم و رحمتى از ما و بوده است امرى مقرّر شده.

تفسير

خداوند تعالى بعد از قصّه حضرت زكريّا و يحيى شروع بذكر قصّه مريم و عيسى عليه السّلام نمود براى نسبت ايشان با يكديگر و شباهت احوالشان و اينكه قدرت خداوند در ولادت عيسى عليه السّلام بى‌پدر بيشتر ظاهر شد از ولادت يحيى از پدر پير و مادر نازا باين تقريب كه فرمود اى پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم ياد كن در قرآن از قصّه مريم بنت عمران وقتى كه اعتزال و كناره‌گيرى نمود از اقوام و عشاير خود براى عبادت در مكانيكه از اماكن شرقى بود براى آنكه آفتاب رو باشد و بعضى گفته‌اند ميخواست غسل كند و سرش را شانه نمايد و پرده‌اى آويخت براى آنكه از كسانش مستور باشد و از اينجا معلوم ميشود كه حجاب در شرايع سابقه هم ثابت بوده و اختصاص بدين مقدّس اسلام ندارد چون اگر نبود حضرت مريم عليها السلام از كسان خود اتّخاذ حجاب نميفرمود ناگاه جبرئيل كه ملقّب بروح الامين‌

جلد 3 صفحه 467

است از جانب خداوند نزد او آمد بصورت جوانى زيبا و خوش اندام مريم از نهايت عفّت بوحشت افتاد و گفت من پناه ميبرم بخداوند رحمن از تو اگر با تقوى و پرهيزكارى چون شخص خدا ترس اگر اتفاقا قصد سوئى به كسى داشته باشد اگر طرف از شرّ او پناه بخدا ببرد از آنقصد بر ميگردد و اگر متوجّه نباشد كه آن عمل سوء منافى با تقوى است متوجّه ميشود مانند آنكه بگويند اگر مسلمانى مردم آزارى مكن جبرئيل گفت آسوده خاطر باش كه من از طرف همان خداى رحمن كه پناه باو بردى آمدم تا ببخشم بتو از جانب او و بعضى بجاى لأهب ليهب قرائت نموده‌اند يعنى تا ببخشد او بتو پسرى كه پاك و پاكيزه باشد از گناه و اخلاق رذيله بتوسط دميدن من در پيراهن تو روح او را مريم گفت از كجا باشد براى من چنين پسرى با آنكه دست بشرى بمن نرسيده از راه حلال و هيچگاه العياذ باللّه زناكار نبودم جبرئيل گفت اينچنين گفت پروردگار تو كه آن براى من آسان است و اين كار را ميكنم براى آنكه وجود آن پسر را از مثل تو زن پاك دامنى بدون پدر علامت و دليل قدرت خود قرار دهم براى خلق و تا رحمتى باشد از من بر بندگان كه هدايت و ارشاد شوند بتوسط او براه راست و دين حقّ و اين كار از قضاى حتم و حكم قطعى الهى بود كه در علم ازلى گذشته بود واقع شود و شد ..

وَ اذكُر فِي‌ الكِتاب‌ِ مَريَم‌َ إِذِ انتَبَذَت‌ مِن‌ أَهلِها مَكاناً شَرقِيًّا «16»

و ياد كن‌ ‌در‌ قرآن‌ مجيد مريم‌ ‌را‌ زماني‌ ‌که‌ دوري‌ كرد ‌از‌ اهل‌ و عشيره‌ ‌خود‌

جلد 12 - صفحه 427

‌براي‌ اشتغال‌ بعبادت‌ ‌در‌ مكاني‌ ‌که‌ طرف‌ مشرق‌ شمس‌ ‌بود‌ وَ اذكُر فِي‌ الكِتاب‌ِ مَريَم‌َ يكي‌ ‌از‌ زنان‌ دنيا ‌که‌ داراي‌ مقام‌ عصمت‌ و طهارت‌ بودند مريم‌ ‌بود‌ بلكه‌ ميتوان‌ ‌گفت‌ ‌در‌ قبل‌ ‌از‌ اسلام‌ زني‌ بمقام‌ مريم‌ نرسيد و ‌اينکه‌ خواهر زن‌ زكريّا ‌بود‌ ‌که‌ يحيي‌ و عيسي‌ پسر خاله يكديگر بودند و چون‌ مادرش‌ نذر كرده‌ ‌بود‌ ‌در‌ حال‌ حمل‌ ‌که‌ ‌او‌ ‌را‌ محرّر قرار دهد ‌که‌ ‌در‌ بيت‌ المقدس‌ مشغول‌ عبادت‌ ‌باشد‌ و آلوده‌ بدنيا و اهل‌ دنيا نشود و چون‌ زائيده‌ شد دختر ‌بود‌ لذا ذكريا مقرر داشت‌ ‌که‌ مريم‌ ‌در‌ گوشه خارج‌ ‌از‌ جامعه‌ بعبادت‌ اشتغال‌ داشته‌ ‌باشد‌ و شرح‌ ‌اينکه‌ قصّه‌ ‌را‌ ‌در‌ سوره‌ آل‌ عمران‌ ‌آيه‌ 131 ‌الي‌ 134 مفصلا بيان‌ ‌شده‌ إِذِ انتَبَذَت‌ مِن‌ أَهلِها نبذ دور انداختن‌ ‌است‌ انتباذ قبول‌ دوريست‌ ‌که‌ گوشه برود ‌که‌ رفت‌ و آمد نباشد و بعبادت‌ ذكر نماز و ساير عبادات‌ اشتغال‌ داشته‌ ‌باشد‌ و باحدي‌ توجه‌ نداشته‌ ‌باشد‌ بنظرش‌ آمد مكانا شرقيا ‌از‌ ‌براي‌ شرق‌ و غرب‌ دو معنا كردند يكي‌ طلوع‌ و غروب‌ شمس‌ ديگر تابش‌ آفتاب‌ و ‌اينکه‌ دو اصطلاح‌ عكس‌ يك‌ ديگر ‌است‌.

(آیه 16)- سر آغاز تولد مسیح (ع): بعد از بیان سر گذشت یحیی (ع) رشته سخن را به داستان تولد عیسی (ع) و سر گذشت مادرش مریم می‌کشاند، چرا که پیوند بسیار نزدیکی در میان این دو ماجرا است.

اگر تولد یحیی از پدری پیر و فرتوت و مادری نازا عجیب بود، تولد عیسی از مادر بدون پدر عجیبتر است.

ج3، ص83

اگر رسیدن به مقام عقل و نبوت در کودکی، شگفت‌انگیز است، سخن گفتن در گهواره آن هم از کتاب و نبوت، شگفت‌انگیزتر است.

و به هر حال هر دو آیتی است از قدرت خداوند بزرگ، یکی از دیگری بزرگتر، و اتفاقا هر دو مربوط به کسانی است که با هم قرابت بسیار نزدیک از جهت نسب داشتند چرا که مادر یحیی خواهر مادر مریم بود، و هر دو زنانی نازا و عقیم بودند و در آرزوی فرزندی صالح به سر می‌بردند.

آیه می‌گوید: «و در کتاب آسمانی قرآن از مریم سخن بگو آنگاه که از خانواده خود (به صورت متواضعانه و گمنام) جدا شده و در یک منطقه شرقی قرار گرفت» (وَ اذْکُرْ فِی الْکِتابِ مَرْیَمَ إِذِ انْتَبَذَتْ مِنْ أَهْلِها مَکاناً شَرْقِیًّا)

.او در حقیقت می‌خواست مکانی خالی و فارغ از هر گونه دغدغه پیدا کند که به راز و نیاز با خدای خود بپردازد.